Την Πέμπτη 10 Mαϊου του 2018 στις 7.30 μ.μ. εγκαινιάζεται

η έκθεση με σχέδια

τoυ

Δημήτρη Περδικίδη

Στην Αίθουσα Τέχνης Αθηνών παρουσιάζονται για πρώτη φορά στο κοινό τα τετράδια σχεδίων ενός από τους σημαντικότερους Έλληνες καλλιτέχνες της διασποράς του Δημήτρη Περδικίδη (1922 – 1989) την Πέμπτη 10 Μαϊου 2018. Τα συγκεκριμένα τετράδια – “ένας κόσμος από μόνα τους” “ανοίγουν” και μας “ταξιδεύουν” στη δημιουργική του πορεία από το 1959 έως το 1967 στην οποία ο Περδικίδης έκανε αφαιρετικό έργο με μια δική του πρωτοτυπία και ταυτότητα ενώ παράλληλα ξεδιπλώνεται ένα πλέγμα εκφραστικών τρόπων που προαναγγέλει τις μετέπειτα πρωτοποριακές εξελίξεις του στην τέχνη.

Σύμφωνα με τον Ιστορικό Τέχνης Miguel Fernandez Belmonte “Η δεκαετία του ’60 είχε μια ιδιαίτερη εκθεσιακή δραστηριότητα για τον καλλιτέχνη. Στα σχέδιά του αυτής της περιόδου συναντάμε μια εκκρεμή ένταση ανάμεσα στην αφαίρεση και την παραστατική τέχνη, που γίνονται αντιληπτές όχι σαν δύο περιοχές διαφοροποιημένες με ευκρίνεια, αλλά ως εκφράσεις της ίδιας πολύπλοκης και δυναμικής πραγματικότητας και παρόμοιων ερωτημάτων.

Ο καλλιτέχνης δεν έφτασε ποτέ σε μία αυστηρή γεωμετρική αφαίρεση, και στα έργα του αντί μιας μαθηματικής ψυχρότητας υπάρχει πάντοτε ένας ζωτικός παλμός. Η αφαιρετική τέχνη δεν είναι λοιπόν αποσυνδεδεμένη από τις εμπειρίες και ευαισθησίες του καλλιτέχνη. Στην περίπτωση του έργου του Περδικίδη μπορούν να εντοπιστούν μερικά στοιχεία που αναπολούν και ερμηνεύουν με μια σύγχρονη ματιά τον ελληνικό πολιτισμό. Έναν πολιτισμό αντιληπτό ως κάτι ζωντανό, που μεταλλάσεται και παραμένει ανοιχτό σε όλους, όχι ως κάτι γραμμικό, κλειστό ή ως μια άκαρπη ενδογαμική παράδοση. Κάτω από αυτό το πρίσμα μπορούμε να αναγνωρίσουμε έλικες κιονόκρανων, ελληνικά γράμματα (σε αρκετές περιπτώσεις το άλφα, το ωμέγα, και το όνομα Άρης), διακοσμητικά σύμβολα που παραπέμπουν στην αρχαία κεραμική. Τα σχέδια, αντί να αποτελούν σειρές ή θεματικές ενότητες, αρθρώνονται ως ένα συνεχές σώμα, γεμάτο από άλματα προς τα μπρος και τα πίσω, με σχολαστική προσοχή στις λεπτομέρειες και μέσα τους συνδυάζονται διάφορα μέσα με τη χρήση του μολυβιού, της μελάνης, του στυλού και των μαρκαδόρων με ένα ευρύ ρεπερτόριο γραμμικών μορφών, λεκέδων, ημιδιαφανών επιφανειών, του σφουμάτο και σεκάποιες περιπτώσεις των δακτυλικών αποτυπωμάτων.

Παρά τη μερική χειραγώγηση από το δικτατορικό καθεστώς του Φράνκο της ισπανικής αφαιρετικής ζωγραφικής, που χρησιμοποιήθηκε για να διαδοθεί στο εξωτερικό μια εικόνα της Ισπανίας μοντέρνα και προοδευτική εντελώς αντίθετη στην καταστολή και απουσία δημοκρατικών ελευθεριών που επικρατούσαν στη χώρα, το να κάνει κανείς αφαιρετική τέχνη στις δεκαετίες του ’50 και ’60 μπορεί να θεωρηθεί ως μία πράξη υπεράσπισης της ατομικής ελευθερίας, με μια ξεκάθαρη πρόθεση υπέρβασης και αναζήτησης καινούργιων εικαστικών οριζόντων.

Δηλαδή, το έργο του Περδικίδη δεν είναι μόνο κομμάτι ενός δικτύου ερεθισμάτων και επιρροών ανάμεσα σε δημιουργούς, αλλά τοποθετείται σε μια συγκεκριμένη ιστορική στιγμή, ως μια ενεργή συμμετοχή στην αναζωογόνηση και πρόκληση που αποτέλεσε η αφαιρετική τέχνη στην Ισπανία (με μια πρόσθετη πολιτική διάσταση) και στην Ελλάδα. Τα έργα της παρούσας επιλογής δείχνουν την ικανότητα του Δημήτρη Περδικίδη για να κρατήσει μια πολύπλοκη ταυτότητα, εμφανισιακά απλή στις μορφές της, που βρίσκεται στη διασταύρωση ανάμεσα στην αφαίρεση και την παραστατική τέχνη.

Επιπλέον, τα σχέδια συμπεριλαμβάνουν ένα ποιητικό στοιχείο με ιδιαίτερη γοητεία, μουσικότητα και ευαισθησία. Εμφανίζονται μπροστά στα μάτια μας γεμάτα με ενδείξεις, σύμβολα και υπαινιγμούς είτε πρόκειται για μία έλικα, έναν σταυρό ή αρχιτεκτονικά στοιχεία, και αντί να δομούνται ως μία κλειστή και κρυπτή γλώσσα, αυτά τα σχέδια έχουν την ικανότητα να προκαλέσουν στον επισκέπτη σκέψεις, αισθήματα και ερωτήματα, να υπονοούν χωρίς να δηλώνουν ρητά, να υπαινίσσονται χωρίς να φανερώνουν”.

Δεν πρόκειται για έναν καλλιτέχνη κλεισμένο στο φιλντισένιο του κάστρο, αλλά για έναν δημιουργό που παρακολουθούσε και ανησυχούσε για τα ιστορικά γεγονότα, για την ανάπτυξη μιας κοινωνίας όλο και περισσότερο ελεγχόμενης από την αγορά, την ψυχρότητα και την αδιαφορία. Για αυτό και τα έργα του, πέραν της υψηλής αισθητικής ποιότητάς τους, παραμένουν πάντα επίκαιρα και φρέσκα.

Με αφορμή την παρούσα έκθεση εκδόθηκε κατάλογος από το Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη με κείμενο του Ιστορικού Τέχνης Μiguel Fernandez Belmonte.

Πέντε χρόνια μετά την επιτυχή και γόνιμη συνάντησή μας με την Ντενίζ και τον Λεωνίδα Περδικίδη, πέντε χρόνια μετά την πρώτη και μόνιμη έκθεση έργων τού Δημήτρη Περδικίδη στο Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη, σήμερα έχουμε ανά χείρας τα τετράδια σχεδίων του καλλιτέχνη, τα οποία μας ταξιδεύουν στη δημιουργική του πορεία από το 1959 μέχρι το 1967.

Μέσα από τα τετράδια, ένα μεγάλο μέρος της εικαστικής δημιουργίας τού Περδικίδη ξεδιπλώνεται με μία διαφορετική δομή απ’ αυτήν που γνωρίζαμε μέχρι τώρα, μ’ ένα πλέγμα εκφραστικών τρόπων που προαναγγέλλει τις μετέπειτα πρωτοποριακές εξελίξεις του στην τέχνη.

Με την παρούσα έκθεση, λοιπόν, και την έκδοση που τη συνοδεύει, το ελληνικό κοινό έχει την ευκαιρία μιας ουσιαστικότερης προσέγγισης στην προσωπικότητα τού Περδικίδη, όπως ο ίδιος πιθανά θα απαιτούσε. Ευχαριστούμε για την ευκαιρία αυτή τη Ντενίζ και τον Λεωνίδα, οι οποίοι μάς έχουν εμπιστευτεί μεγάλο μέρος του έργου τού πατέρα τους, αλλά και τον Μιγκέλ και τη Μαρία Στέφωση για την άρτια οργάνωση της έκθεσης και του τόμου αυτού.

Ο Πρόεδρος του Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη

Πάνος Λασκαρίδης

Τα όνειρα βγαίνουν αληθινά αν τα προωθήσεις. Ο Δημήτρης ήταν ένας πληθωρικός καλλιτέχνης που εξερευνούσε τη δημιουργική του παρόρμηση με ποικίλα μέσα. Τα σχέδιά του είναι από μόνα τους ένας κόσμος. Διαλέξαμε μερικά που καλύπτουν σχεδόν μια δεκαετία. Εκλεπτυσμένα, ευαίσθητα, λυρικά, υπόρρητα, με έντονη εκφραστικότητα. Το καθένα με μια γερή αίσθηση της σύνθεσης, με μια αίσθηση αβίαστης ευκολίας στη χρήση του υλικού (μολύβι, μελάνι, μαρκαδόρος, ακουαρέλα, κ.λπ.).

Είμαστε ευτυχείς που μπορούμε να μοιραστούμε ακόμη μια πτυχή του καλλιτεχνικού έργου του πατέρα μας. Ακόμη μια πλευρά του δημιουργικού του ταξιδιού. Θέλουμε να ευχαριστήσουμε ιδιαίτερα το Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη για τη συνεργασία και την υποστήριξη στο να βγει αληθινό αυτό το όνειρο, τον Miguel Fernandez Belmonte για την οξυδέρκεια και το εκπληκτικό του κείμενο, και τη Μαρία Στέφωση για τον όμορφο και ευαίσθητο σχεδιασμό αυτής της έκδοσης. Τα όνειρα βγαίνουν αληθινά.

Ευχαριστούμε.

Απολαύστε το.

Denise Perdikidis

«Τη γραμμή… πρέπει να αφήσεις τη γραμμή που βγαίνει από τη μύτη του μολυβιού σου να σε πάρει μαζί της…» Ευτυχισμένες εποχές. Είχαν προηγηθεί ο πρώιμος θάνατος του πατέρα του και η οικονομική καταστροφή της οικογένειας, η γερμανική κατοχή της Ελλάδας και ο Εμφύλιος που την ακολούθησε, οι πολιτικές διώξεις και άλλα που δεν θα ’θελα να θυμηθώ εδώ. Το απότομο τέλος μιας μάλλον χαρούμενης παιδικής ηλικίας, η νιότη και τα ακαδημαϊκά επιτεύγματα στη Σχολή Καλών Τεχνών (πρώτο βραβείο στις πτυχιακές εξετάσεις). Το νέο ξεκίνημα σε μια άλλη χώρα (με όλες τις δυσκολίες αλλά και τις ευκαιρίες του) στην ηλικία των 30 ετών. Μια νέα αρχή ή μια προσωπική εποποιία. Ποιος δεν θα ’θελε τέτοια ευκαιρία — μια νέα ζωή, εκεί που τόσοι άλλοι είχαν χάσει τη δική τους στον Πόλεμο.

Μία περίοδος καινοτομιών, νέων γνωριμιών, νέων ιδεών, πειραματισμού με ποικίλα μέσα και ιδέες (από τη χρήση βενζίνης ως διαλυτικού για να διαχέει το χρώμα στην επιφάνεια και να δίνει νεφελώδεις, σχεδόν απέραντες επιφάνειες, μέχρι τα μέσα και τα υλικά: ακρυλικά χρώματα, κολάζ, αφαίρεση).

«Είχα δει φοβερά πράγματα στη ζωή μου και χρειαζόμουν να εκφράσω μέσα απ’ τη δουλειά μου το αίσθημα της απώλειας, του ανθρώπινου πόνου και των αδικιών του εικοστού αιώνα.»

Βρήκε από πολλούς ανθρώπους υποστήριξη, βοήθεια, αγάπη και σεβασμό: από καθιερωμένους όσο και από απλούς ανθρώπους χάρη στην προσήνειά του προς όλους, τη σεμνότητα και την ανιδιοτέλεια χάριν της ΤΕΧΝΗΣ με κεφαλαία γράμματα… και κατόπιν επιστρέφει στην Ελλάδα με την αίγλη της επιτυχίας του ως σημαντικού καλλιτέχνη στην Ισπανία (με όλα όσα σημαίνει στην Ελλάδα η επιτυχία κάποιου στο εξωτερικό). Επίσης μεγάλη υποστήριξη από την αδελφή του Σοφία Περδικίδη (οι καλλιτέχνες χρειάζονται όλη τη βοήθεια που τους προσφέρεται).

Μια νέα εποχή επανεφεύρεσης και ανασυγκρότησης του εαυτού, έστω και με επισφαλή τρόπο. Μία περίοδος που του έδωσε σχεδόν τα πάντα: ένα νέο ατελιέ για να δουλεύει, τον γάμο με τη γυναίκα που αγαπούσε (έρωτας, παιδιά: γεννηθήκαμε το 1958). Μια κάποια οικονομική σταθερότητα, η οποία όμως απαίτησε χρόνο και κόπο από τον ίδιο και τη μητέρα μου. Μετά τα παιδικά του χρόνια, αυτή ήταν μάλλον μία από τις πιο ευτυχισμένες και παραγωγικές φάσεις της ζωής του, με ανθρώπινες έγνοιες αλλά χωρίς μεγάλες αναταραχές. Ίσως μέχρι τη δικτατορία του 1967 — αλλά αυτό είναι μια άλλη ιστορία.

«Η γραμμή που τραβάς με το μολύβι σου…» Πήγαινα, θυμάμαι, στο ατελιέ του ως παιδί και ως νέος και του έδειχνα ένα σχέδιο. «Πρέπει να το αφήνεις να κυλά ελεύθερα, να το αφήνεις με σεβασμό να σε οδηγεί, με εμπιστοσύνη και μακριά από τις μικρές ανασφάλειες. Άστο να δείξει το ίδιο του το μεγαλείο».

Θυμάμαι να περνάω ώρες στο ατελιέ του παρακολουθώντας πώς δούλευε και πώς άλλοτε ένιωθε ικανοποιημένος και άλλοτε στενοχωρημένος από κάποιο πίνακα που δεν του έβγαινε.

Τα σχέδια αυτά είναι από εκείνες τις εποχές. Από τη μια, έχουν αυτό το… — αλλά ας αφήσω τον Μιγκέλ να τα εξηγήσει καλύτερα. Από την άλλη, όταν τα κοιτάζω βλέπω τη χαρά, τη σβελτάδα της γραμμής, την οικονομία των μέσων και ταυτόχρονα μια κάποια αστάθεια: η γραμμή μοιάζει να είναι στο μεταίχμιο μεταξύ επέκτασης και κατάρρευσης. Σαν μια μουσική φράση που εν μέσω αβεβαιότητας εξερευνά την επιφάνεια του χαρτιού. Ίσως να είναι δικές μου σκέψεις αυτές, αλλά στον χώρο των σχεδίων παρατηρώ κάτι σαν έναν μικρόκοσμο που αντανακλά μια δημιουργική φαντασία που με φυσικότητα χτίζει μια νέα ζωή, με την εποποιία και τις αβεβαιότητές της.

Κι αν μπορώ να το πω… έτσι ήταν πράγματι σε μεγάλο βαθμό η ζωή για τον πατέρα μου, όπως και για πολλούς άλλους.

Όμως είμαστε εδώ για να απολαύσουμε εκείνη την εποχή και την ομορφιά. Εξερευνήστε ελεύθερα, καθώς η γραμμή ρέει μπρος πίσω. Δείτε και το γράμμα E σε κάποια σχέδια… είναι βέβαια το αρχικό γράμμα του ονόματος της γυναίκας του: Ελένη.

Λεωνίδας Περδικίδης

Από την παιδική του ηλικία ο Δημήτρης Περδικίδης ξεκίνησε να σχεδιάζει ασταμάτητα στο οικογενειακό του σπίτι στο Νέο Φάληρο.1 Ένα σπίτι που ήταν σημείο συνάντησης φίλων και γειτόνων, στο οποίο υπήρχε πάντα μουσική (η μητέρα του έπαιζε πιάνο και ο ίδιος έπαιζε βιολί όπως και ο πατέρας του). Παρά τις δυσκολίες του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου, της γερμανικής κατοχής, του θανάτου τού πατέρα του και του ελληνικού εμφυλίου πολέμου, είχε την απαραίτητη οικογενειακή υποστήριξη ώστε να σπουδάζει στη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας.2

Από την άφιξή του στη Μαδρίτη με υποτροφία του Υπουργείου Εξωτερικών της Ισπανίας το 1953, ο Περδικίδης πρόσθεσε στην προηγούμενή του μόρφωση την εμπειρία στην Ακαδημία Καλών Τεχνών του Σαν Φερνάντο3 (το 1953 και το 1954 μαζί με τον, επίσης υπότροφος, Έλληνα καλλιτέχνη Δημήτρη Παπαγεωργίου4 από το δεύτερο έτος), και ενδιαφέρθηκε για το έργο των σύγχρονων Ισπανών καλλιτεχνών.

Οι επισκέψεις του στο Μουσείο του Πράντο, στο Τολέδο, στην Κουένκα, τα αμέτρητα φυλλάδια εκθέσεων και περιοδικά και η σχέση του με καλλιτέχνες, μεταξύ των οποίων οι: Eusebio Sempere, Manuel Millares, Hernandez Mompo., Antonio Saura, ήταν ερεθίσματα που εμπλούτισαν το καλλιτεχνικό του έργο ειδικά ως τα πρώτα χρόνια του ’60.

Μέσω των σχεδίων του παρατηρείται ο συνεχής πειραματισμός και η καθημερινή ενασχόληση του καλλιτέχνη, από τους στρατιώτες και τοπία που πραγματοποίησε σε παιδική ηλικία5 ως τα σκίτσα γυναικείων και ανδρικών γυμνών από όλες τις οπτικές γωνίες και τις αντιγραφές λεπτομερειών έργων του Δ. Θεοτοκόπουλου (από το έργο του Ο Ευαγγελισμός στον Καθεδρικό του Τολέδο6) και τοπία.

Μετά από διάφορες εκθέσεις στηΜαδρίτη και στην Κουένκα, ανάμεσά τους και μια αναδρομική το 1957 στη Γενική Διεύθυνση Καλών Τεχνών με 50 ελαιογραφίες, ο Περδικίδης εισήγαγε στα έργα του αφαιρετικές συνθέσεις. Με βάση τα διάφορα τετράδια σχεδίων του που σώζονται,7 μπορεί να επισημανθεί σε πρώτη φάση μια επιρροή έργων του κυβισμού, και επίσης σε μερικά σχέδια μια εκφραστικότητα κοντά στη ζωγραφική του Solana και του PicassoØ ο ίδιος ο καλλιτέχνης περιέγραψε την περίοδο αυτήν, πριν το 1961, ως το ξεκίνημα μιας άγριας εξπρεσιονιστικής προσπάθειας, στην οποία τον ενδιέφερε η Guernica

του Picasso και η μεξικανική σχολή.8Μετά το 1959 εμφανίστηκε σταδιακά η συνάφεια των έργων του με εκείνα των Ισπανών ζωγράφων της αφαίρεσης.

Η παρούσα επιλογή σχεδίων τοποθετείται στην περίοδο ανάμεσα στο 1959 και το 1967, στην οποία οΠερδικίδης έκανε αφαιρετικό έργο με μια δική του πρωτοτυπία και ταυτότητα στα χρόνια που οι Ισπανοί καλλιτέχνες της αφαίρεσης είχαν παγκόσμια αναγνώριση, αφού βραβεύτηκαν στις Μπιενάλε του Σάο Πάολο, της Βενετίας και συμμετείχανε σε εκθέσεις στο Mουσείο Μοντέρνας Τέχνης και στο Μουσείο Γκουγκενχάιμ της Νέας Υόρκης.9 Παράλληλα, η αφαίρεση αναπτύχθηκε επίσης στην Ελλάδα (ανάπτυξη στην οποία συνεισέφερε ο Περδικίδης με διάφορες περιοδικές εκθέσεις κυρίως στην Αθήνα10) και αναγνωρίστηκε διεθνώς με το βραβείο Ουνέσκο στον Γ. Σπυρόπουλο το 1960 στη Μπιενάλε της Βενετίας.

Αν και η επιρροή των Ισπανών ζωγράφων της αφαίρεσης (Tàpies, Millares, Saura, κ.ά.) είναι αισθητή σε μερικά από τα έργα του, αυτή φιλτράρεται και ερμηνεύεται από τον Έλληνα καλλιτέχνη ώστε να αποτελέσει μέρος μιας μοναδικής εικαστικής γλώσσας που όρισε την πορεία του ως το 1989, έτος τού θανάτου του.

Κυρίως από το 1960, μετά τη φάση αφομοίωσης και ερμηνείας των καινούργιων ερεθισμάτων, περνάμε σε μια περίοδο στην οποία το έργο του Περδικίδη γίνεται ενεργό μέρος της σύγχρονης ισπανικής τέχνης με αποκορύφωμα τις συμμετοχές του στις Μπιενάλε της Βενετίας.11

Δεν μιλάμε για απομίμηση, αλλά για ενεργή επανερμηνεία. Ηπρωτοτυπία και η ποιότητα του έργου του κίνησαν το ενδιαφέρον των Ισπανών τεχνοκριτικών (José Mar.a Moreno Galv.n, José de Castro Arines, Luis Figuerola Ferretti, José Hierro, Alexandre Cirici Pellicer, Carlos Antonio Are.n, κ.ά.), των Ελλήνων τεχνοκριτικών (Ελένη Βακαλό, Έφη Ανδρεάδη, Μαρία Κοτζαμάνη, Τώνης Σπητέρης, Αλέξανδρος Ξύδης, κ.ά.), και αναγνωριστήκαν με βραβεία12 και συμμετοχές στις Μπιενάλε του Σάο Πάολο (1962) και της Βενετίας (1964 και 1966, και στις δύο περιπτώσεις εκπροσωπώντας την Ισπανία).

Η δεκαετία του ’60 είχε μια ιδιαίτερη εκθεσιακή δραστηριότητα για τον καλλιτέχνη.13 Στα σχέδιά του αυτής της περιόδου συναντάμε μια εκκρεμή ένταση ανάμεσα στην αφαίρεση και την παραστατική τέχνη, που γίνονται αντιληπτές όχι σαν δύο περιοχές διαφοροποιημένες με ευκρίνεια, αλλά ως εκφράσεις της ίδιας πολύπλοκής και δυναμικής πραγματικότητας και παρόμοιων ερωτημάτων.

Ο καλλιτέχνης δεν έφτασε ποτέ σε μία αυστηρή γεωμετρική αφαίρεση, και στα έργα του αντί μιας μαθηματικής ψυχρότητας υπάρχει πάντοτε ένας ζωτικός παλμός. Η αφαιρετική τέχνη δεν είναι λοιπόν αποσυνδεδεμένη από τις εμπειρίες και ευαισθησίες του καλλιτέχνη. Στην περίπτωση του έργου του Περδικίδη μπορούν να εντοπιστούν μερικά στοιχεία που αναπολούν και ερμηνεύουν με μια σύγχρονη ματιά τον ελληνικό πολιτισμό. Έναν πολιτισμό αντιληπτό ως κάτι ζωντανό, που μεταλλάσεται και παραμένει ανοιχτό σε όλους, όχι ως κάτι γραμμικό, κλειστό ή ως μια άκαρπη ενδογαμική παράδοση.

Κάτω από αυτό το πρίσμα μπορούμε να αναγνωρίσουμε έλικες κιονόκρανων, ελληνικά γράμματα (σε αρκετές περιπτώσεις το άλφα, το ωμέγα, και το όνομα Άρης), διακοσμητικά σύμβολα που παραπέμπουν στην αρχαία κεραμική (ο Περδικίδης είχε πρόσβαση σε καταλόγους του εκδότη Κριστιάν Ζερβού για την κυκλαδίτικη κεραμική στην οποία υπάρχουν τα ίδια μοτίβα), στήλες και μορφές που σχηματίζουν μαλλιά, κορμιά και πρόσωπα με πιο άμεσο ή έμμεσο τρόπο. Με τη σειρά τους, αυτά τα στοιχεία δεν είναι αυτοτελή, αλλά αποτελούν μέρος της γενικής σύνθεσης του κάθε έργου.

Τα σχέδια, αντί να αποτελούν σειρές ή θεματικές ενότητες, αρθρώνονται ως ένα συνεχές σώμα, γεμάτο από άλματα προς τα μπρος και τα πίσω, με σχολαστική προσοχή στις λεπτομέρειες και μέσα τους συνδυάζονται διάφορα μέσα με τη χρήση του μολυβιού, της μελάνης, του στυλού και των μαρκαδόρων με ένα ευρύ ρεπερτόριο γραμμικών μορφών, λεκέδων, ημιδιαφανών επιφανειών, του σφουμάτο και σε κάποιες περιπτώσεις των δακτυλικών αποτυπωμάτων.

Καταφέρνουμε να μπούμε στον πιο προσωπικό κόσμο του καλλιτέχνη, στο ατελιέ, μπροστά στο λευκό χαρτί, μακριά από τα εγκαίνια, τι φωτογραφίσεις και την αγορά της τέχνης, τις ανησυχίες για τις τιμές των έργων, των αμέτρητων επιστολών σε επιμελητές, γκαλερί και πολιτισμικούς θεσμούς. Τα σχέδια μας οδηγούν στον δημιουργικό πυρήνα ενός καλλιτέχνη που παρήγαγε ένα εκτενές έργο, όντας πιστός στις δικές του προτιμήσεις και συνέπεια, χωρίς να γυρίσει την πλάτη στην κοινωνία στην οποία ζούσε (τόσο την ισπανική όσο και την ελληνική).

Δεν πρόκειται για έναν καλλιτέχνη κλεισμένο στο φιλντισένιο του κάστρο, αλλά για έναν δημιουργό που παρακολουθούσε και ανησυχούσε για τα ιστορικά γεγονότα, για την ανάπτυξη μιας κοινωνίας όλο και περισσότερο ελεγχόμενης από την αγορά, την ψυχρότητα και την αδιαφορία, όπως φαίνεται πιο άμεσα στα έργα και σχέδια που έκανε μετέπειτα, ειδικά από το 1967, με μια εμφανή συνιστώσα κοινωνικής και πολιτικής καταγγελίας.

Παρά τη μερική χειραγώγηση από το δικτατορικό καθεστώς τουΦράνκο της ισπανικής αφαιρετικής ζωγραφικής, που χρησιμοποιήθηκε για να διαδοθεί στο εξωτερικό μια εικόνα της Ισπανίας μοντέρνα και προοδευτική εντελώς αντίθετη στην καταστολή και απουσία δημοκρατικών ελευθεριών που επικρατούσαν στη χώρα,14 το να κάνει κανείς αφαιρετική τέχνη στις δεκαετίες του ’50 και ’60 μπορεί να θεωρηθεί ως μία πράξη υπεράσπισης της ατομικής ελευθερίας, με μια ξεκάθαρη πρόθεση υπέρβασης και αναζήτησης

καινούργιων εικαστικών οριζόντων.

Δηλαδή, το έργο του Περδικίδη δεν είναι μόνο κομμάτι ενός δικτύου ερεθισμάτων και επιρροών ανάμεσα σε δημιουργούς, αλλά τοποθετείται σε μια συγκεκριμένη ιστορική στιγμή, ως μια ενεργή συμμετοχή στην αναζωογόνηση και πρόκληση που αποτέλεσε η αφαιρετική τέχνη στην Ισπανία (με μια πρόσθετη πολιτική διάσταση) και στην Ελλάδα.

Τα έργα της παρούσας επιλογής δείχνουν την ικανότητα του Δημήτρη Περδικίδη για να κρατήσει μια πολύπλοκη ταυτότητα, εμφανισιακά απλή στις μορφές της, που βρίσκεται στη διασταύρωση ανάμεσα στην αφαίρεση και την παραστατική τέχνη.

Επιπλέον, τα σχέδια συμπεριλαμβάνουν ένα ποιητικό στοιχείο με ιδιαίτερη γοητεία, μουσικότητα και ευαισθησία. Εμφανίζονται μπροστά στα μάτια μας γεμάτα με ενδείξεις, σύμβολα και υπαινιγμούς είτε πρόκειται για μία έλικα, έναν σταυρό ή αρχιτεκτονικά στοιχεία, και αντί να δομούνται ως μία κλειστή και κρυπτή γλώσσα, αυτά τα σχέδια έχουν την ικανότητα να προκαλέσουν στον επισκέπτη σκέψεις, αισθήματα και ερωτήματα, να υπονοούν χωρίς να δηλώνουν ρητά, να υπαινίσσονται χωρίς να φανερώνουν.

Miguel Fernandez Belmonte

Δρ. Ιστορικός Τέχνης, Μουσειολόγος

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1 Ο Δημήτρης-Εμμανουήλ Περδικίδης γεννήθηκε στις 4 Ιουλίου του 1922 και διέμενε στην οδό Κεχαγιά 24 στο Νέο Φάληρο, σήμερα οδός Βενιζέλου.

2 Ο Περδικίδης αποφοίτησε στις 30 Ιουλίου του 1950 από την Α.Σ.Κ.Τ. Κατά τη διάρκεια των σπουδών του βραβεύτηκε με έπαινο υπαίθριων σπουδών και έπαινο γυμνού νυκτός το 1949, με βραβείο κεφαλής, με έπαινο ολόσωμου γυμνού, έπαινο ημίγυμνου, έπαινο σύνθεσης, έπαινο υπαίθριων σπουδών και έπαινο γυμνού νυκτός το 1950.

3 Στη Σχολή Καλών Τεχνών του Σαν Φερνάντο, στην έδρα της στην οδό Αλκαλά (έως το 1978 οπότε ιδρύθηκε η Σχολή Καλών Τεχνών του Πανεπιστημίου Κομπλουτένσε) οι σπουδές αρθρώνονταν σε ένα προκαταρκτικό έτος, στις εξετάσεις για την εισαγωγή (σε τρία μέρη: πολιτισμός, πρακτική άσκηση και άσκηση σε γλυπτό), και σε δύο ακαδημαϊκά έτη με επιπλέον μαθήματα ελεύθερης επιλογής. Στα ακαδημαϊκά έτη 1953-54, 1954-55, στα οποία ο Περδικίδης ήταν υπότροφος, ανάμεσα στους φοιτητές της Σχολής ήταν: ο Antonio L.pez Garc.a, ο Luis L.pez Feito, ο Lucio Mu.oz Martinez, η Luz S.enz de Tejada, ο Mart.n Chirino L.pez και η Carmen Laff.n. Σε εκείνα τα χρόνια σπούδαζαν επίσης ορισμένοι ξένοι φοιτητές: ο Olaf Holm, η Lore Meyer Döhner, ο Tadeusz Wojnarski, η Emma Barzini, ο Assad K. Renno, η Anastasia Mamyak Subola, η Ana PetersIvest, η Eliza Roscelli, η Luisa Ma Hwei Hsien, ο Eduardo Kieskievicz και η Meriem Mezie.

4 A. Papagueorguiu, Vida y obra de Dimitri Papagueorguiu en las artes de la estampa, Διδακτορική Διατριβή, Μαδρίτη: Πανεπιστήμιο Κομπλουτένσε της Μαδρίτης, Σχολή Καλών Τεχνών, 2003.

5 Από παιδί σχεδίαζε ασταμάτητα, όπως δείχνει το τετράδιο που έκανε σε ηλικία 11 ετών το 1933 (Μ. Κοτζαμάνη, Τετράδιο ιχνογραφίας. Δημήτρης Περδικίδης 1933, Ηράκλειο Κρήτης: Ίτανος, 2004 και Αρχείο της οικογένειας Περδικίδη στη Μαδρίτη).

6 M. Fern.ndez Belmonte, Το έργο του ζωγράφου Δημήτρη Περδικίδη (1922-1989) και η υποδοχή του στην Ισπανία και την Ελλάδα, Διδακτορική διατριβή, Θεσσαλονίκη: Α.Π.Θ., 2016.

7 Ανάμεσα στο 1945 και το 1954 ο Δημήτρης Περδικίδης έκανε εννέα τετράδια σχεδίων που σήμερα βρίσκονται στο αρχείο της οικογένειας Περδικίδη.

8 Γράμμα προς τον Τώνη Σπητέρη, 03-12-1960, Αρχείο Τώνη Σπητέρη, Τελλόγλειο Ίδρυμα, σ. 4.

9 Το 1960 στο Γκουγκενχάιμ (Before Picasso, after Mir.) και στο M.O.M.A. (New Spanish Painting and Sculpture) της Νέας Υόρκης.

10 Όπως σημειώνει η Ε. Βακαλό, η επαφή αυτή με την Ελλάδα ήταν κοινή και σε άλλους Έλληνες καλλιτέχνες του εξωτερικού που, ειδικά ανάμεσα στο 1960 και το 1965, έκαναν εκθέσεις ή επέστρεψαν στην πατρίδα τους: Γουναρίδης, Τσόκλης, Τσίγκος, Καλιγιάννης, Ν. Γεωργιάδης, Καλούτσης, Χουτζούμη, Πηλαδάκης, Σαραφιανός, κ.λπ. Βλ. Η φυσιογνωμία της μεταπολεμικής τέχνης στην Ελλάδα, τόμ. 1: Αφαίρεση, Αθήνα: Κέδρος, 1981, σ.78

11 Η τότε σημασία του Περδικίδη μέσα στο ισπανικό καλλιτεχνικό περιβάλλον τεκμηριώνεται από τις συμμετοχές του σε ομαδικές εκθέσεις, που είχαν ως σκοπό την προώθηση της σύγχρονης ισπανικής τέχνης σε διεθνές επίπεδο: Επίκαιρη ισπανική τέχνη το 1961 στο Ελσίνκι, Σύγχρονη ισπανική τέχνη το 1961 στη Σαντιγιάνα ντελ Μάρ, Σύγχρονη ισπανική ζωγραφική το 1962 στις Κασαμπλάνκα, Ραμπάτ και Τετουάν, Ισπανική ζωγραφική το 1962 στο Βερολίνο και τη Βόννη, Αναδρομική σύγχρονη ισπανική τέχνη στη Σεβίλλη το 1962 και συμμετοχή του στο ισπανικό περίπτερο στη Διεθνή Έκθεση της Νέας Υόρκης το 1962.

12 Βραβεύτηκε με το αργυρό μετάλλιο του Διεθνούς Ελβετικού Βραβείου αφαιρετικής τέχνης («Prix Suisse» Prix International d’ art abstrait) απονεμημένο από τη γκαλερί «Casper» το 1961, και την ίδια χρονιά, με το Βραβείο της Κριτικής του «Ateneo» της Μαδρίτης μαζί με τον Juan Barjola (και τα δύο βραβεία για τον πίνακα «Ορφέας»).

13 Η δεκαετία του ’60 ήταν γεμάτη καλλιτεχνική δραστηριότητα για τον Περδικίδη, πέρα από τις ήδη αναφερόμενες εκθέσεις [υποσημείωση 10], εξέθεσε έργα του το 1960 στην Ύδρα στη γκαλερί «Κλειώ» και στη γκαλερί «Woodstock» στο Λονδίνο, το 1961 στη Γερμανία στο Wolframs-Eschenbach, στην αίθουσα «Ateneo» της Μαδρίτης, στις γκαλερί «Biosca» και στην αίθουσα «Nebl.», το 1962 στην «Αίθουσα Αρχιτεκτονικής» της Αθήνας, το 1963 στην «Αίθουσα Χίλτον» (αυτή ήταν η πρώτη ατομική έκθεσή του στην Ελλάδα). Έκανε εκθέσεις στο Παλάτι Καλών Τεχνών των Βρυξελλών το 1964, συμμετείχε στην περιοδεύουσα έκθεση Ίμπιθα 65 (γκαλερί «Juana Mord.»), το 1966 στην «Αίθουσα της Γενικής Διεύθυνσης Καλών Τεχνών» του Υπουργείου Παιδείας, στην γκαλερί «Άστορ» της Αθήνας, στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης της Μαδρίτης, στο Περίπτερο Βελάθκεθ της Μαδρίτης, στη γκαλερί «Bique», το 1967 στο Μουσείο Rath της Γενεύης, στο «Ateneo» της Μαδρίτης (αίθουσα «Santa Catalina»), στην γκαλερί «Seiquer» της Μαδρίτης, στη γκαλερί «Defacq» των Βρουξελλών, το 1968 στην γκαλερί «Grises» στο Μπιλμπάο, το 1969 στην «Fleisher Anhalt Gallery» στο Los Angeles και στην γκαλερί «Cid» της Μαδρίτης.

14 J. D.az Sanchez, La idea de arte abstracto en la Espa.a de Franco, Μαδρίτη: C.tedra, 2013.

Βιογραφικό σημείωμα

Ο Miguel Fernandez Belmonte είναι πτυχιούχος Ιστορίας της Τέχνης από το Πανεπιστήμιο Κομπλουτένσε της Μαδρίτης με μεταπτυχιακό Μουσειολογίας από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, στο οποίο παρουσίασε το 2016 τη διδακτορική του διατριβή σχετικά με το έργο του ζωγράφου Δημήτρη Περδικίδη. Έχει κάνει δημοσιεύσεις, διαλέξεις και επιμέλειες εκθέσεων για τη σύγχρονη τέχνη και κατέχει επαγγελματική πείρα σε μουσεία της Ισπανίας, της Ιταλίας και της Ελλάδας.